Những ngày cuối năm, khi cái rét mùa đông dần lùi bước, nhường chỗ cho ánh nắng vàng ruộm trải dài trên khắp các cánh đồng và núi đồi Thái Nguyên, cũng là lúc những vườn cây ăn trái bước vào vụ thu hoạch rộ nhất. Bưởi Diễn, cam Vinh, quýt ngọt… đua nhau khoe sắc, tỏa hương thơm nức, mang theo niềm hy vọng về một mùa bội thu của người nông dân. Nhưng ẩn sau vẻ đẹp trù phú ấy là những nỗi niềm trăn trở về một bài toán kinh tế vẫn chưa có lời giải.
Mùa Quả Chín, Giá Rớt Thê Thảm
Tháng 12 hằng năm, những “vựa” trái cây của Thái Nguyên lại tấp nập vào vụ. Nhìn những chùm quả vàng óng, căng mọng, ai cũng phải xao xuyến. Bưởi Diễn, đặc sản nổi tiếng của vùng đất Tiên Hội (Đại Từ), nay đã lan rộng ra nhiều địa phương khác như Võ Nhai, Phổ Yên, Phú Bình, Đồng Hỷ. Cam Vinh cũng từng là niềm tự hào của xóm Yên Ngựa (Võ Nhai). Quýt ngọt Phú Thượng (Võ Nhai) thì nức tiếng gần xa, được thương lái săn đón chẳng kém gì quýt Bắc Sơn.
Nhưng đằng sau sự trù phú của mùa quả chín, người nông dân Thái Nguyên lại đang phải đối mặt với thực tế phũ phàng. Giá bưởi Diễn, từng có thời hoàng kim lên tới 30-35 nghìn đồng/quả, nay chỉ còn 7-10 nghìn đồng/kg. Cam Vinh cũng chung số phận, từ 25-30 nghìn đồng/kg giảm xuống còn một nửa, thậm chí có lúc chỉ còn 10 nghìn đồng/kg. Tình trạng “được mùa mất giá” đã trở thành nỗi ám ảnh của nhiều hộ nông dân.
Chị Nguyễn Thị Hiền, một nông dân trồng bưởi ở xã La Hiên (Võ Nhai), chia sẻ: “Gia đình tôi trồng hơn 100 gốc bưởi. Ba năm nay, bưởi mất giá, nhưng tôi không nỡ chặt bỏ vì bao công sức chăm sóc. Tôi chỉ mong mùa tới giá bưởi sẽ cao hơn.”
Bài Toán Cung Vượt Cầu và Hướng Đi Mới
Nguyên nhân chính của tình trạng này là do diện tích trồng cây ăn quả ngày càng mở rộng, đặc biệt là bưởi Diễn, hiện đã lên tới gần 2.000ha. Sản lượng tăng vọt trong khi sức mua không tăng theo, dẫn đến tình trạng cung vượt cầu. Nhiều năm, bưởi rớt giá thê thảm, người dân đành phải vặt bỏ quả về làm phân bón.
Trước thực tế khó khăn đó, nhiều nông dân Thái Nguyên đã bắt đầu tìm hướng đi mới. Một số hộ đã phá bỏ bưởi để chuyển sang trồng các loại cây có giá trị kinh tế cao hơn, như hoa Bích đào bán dịp Tết. Một số khác lại mạnh dạn thử nghiệm trồng các giống cây mới, như na dứa Đài Loan, loại quả có giá trị kinh tế cao.
Gia đình chị Đàm Phương Thảo ở xã Phú Thượng (Võ Nhai) là một trong những hộ tiên phong trồng na dứa Đài Loan. Dù ban đầu gặp nhiều khó khăn, nhưng nhờ sự chăm chỉ và kinh nghiệm, vườn na dứa của chị đã cho thu hoạch những vụ quả chất lượng, với giá bán lên tới 60 nghìn đồng/kg.
Bên cạnh đó, một số hộ nông dân đã chuyển hướng sang làm du lịch nhà vườn. Họ chăm sóc những vườn bưởi trĩu quả, mở cửa đón khách đến tham quan, chụp ảnh. Mô hình này không chỉ giúp tăng thu nhập mà còn góp phần quảng bá hình ảnh trái cây đặc sản của Thái Nguyên. Vườn bưởi của gia đình chị Lan Phương (Sơn Cẩm, TP. Thái Nguyên) là một ví dụ điển hình.
Cần Một Chiến Lược Phát Triển Bền Vững
Tuy nhiên, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng và phát triển du lịch nhà vườn chỉ là giải pháp tạm thời. Để tránh tình trạng cung vượt cầu và “được mùa mất giá” tái diễn, cần có sự quy hoạch và định hướng của các cấp, ngành chức năng.
Ông Nguyễn Tá, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh, cho rằng: “Việc chuyển hướng phát triển cây ăn quả phù hợp với nhu cầu thị trường là rất cần thiết. Tuy vậy, nông dân nên quan tâm nâng cao năng suất, chất lượng, độ an toàn của sản phẩm thay vì mở rộng diện tích ồ ạt.”
Mùa quả chín ở Thái Nguyên vẫn tiếp diễn, mang theo cả niềm vui và nỗi lo của người nông dân. Để những vườn cây ăn trái thực sự trở thành “cần câu cơm” bền vững, cần có sự chung tay của cả cộng đồng, từ việc định hướng quy hoạch, nâng cao chất lượng sản phẩm đến việc tìm kiếm thị trường tiêu thụ ổn định. Chỉ có như vậy, mùa quả chín mới thực sự mang lại niềm vui trọn vẹn cho người nông dân Thái Nguyên.