Trước yêu cầu cấp thiết về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, việc huy động hiệu quả các nguồn lực đầu tư – đặc biệt từ khu vực tư nhân – đang trở nên ngày càng quan trọng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều vướng mắc, ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của các nhà máy điện độc lập. Một minh chứng rõ nét là trường hợp của Công ty CP Nhiệt điện An Khánh – đơn vị tiêu biểu theo mô hình đầu tư tư nhân trong lĩnh vực năng lượng tại Thái Nguyên – hiện đang gặp không ít trở ngại trong quá trình vận hành và phát triển.
Công suất đầu tư lớn – sản lượng hợp đồng lại thấp
Theo văn bản kiến nghị gửi Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, Công ty CP Nhiệt điện An Khánh phản ánh nhiều bất cập trong quá trình thực hiện các nội dung thuộc Quy hoạch điện quốc gia đến năm 2025. Một trong những vấn đề nổi cộm là sản lượng điện trong hợp đồng mua bán điện (PPA) được phân bổ cho nhà máy ở mức quá thấp – không tương xứng với công suất đầu tư cũng như phương án tài chính ban đầu.
Điều này khiến hiệu quả đầu tư bị suy giảm nghiêm trọng, đồng thời đẩy doanh nghiệp vào thế khó trong việc cân đối tài chính và thực hiện nghĩa vụ trả nợ.
Bất lợi về cơ chế huy động
Khác với các trung tâm phát điện thuộc các tập đoàn nhà nước như EVN, PVN hay TKV – vốn có sự bảo đảm và ưu tiên trong hệ thống điều độ điện – các nhà máy tư nhân như An Khánh chỉ có nguồn thu duy nhất từ việc bán điện. Khi sản lượng bị cắt giảm và giá điện thị trường xuống thấp hơn nhiều so với tính toán trong báo cáo khả thi (FS), các nhà máy rơi vào tình trạng mất cân đối dòng tiền, ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí vận hành, trả nợ gốc và lãi vay.
Đáng nói, nhà đầu tư tư nhân vẫn phải chịu đầy đủ trách nhiệm về vốn, rủi ro và vận hành, nhưng lại không được hưởng cơ chế huy động ưu tiên tương ứng.
Gánh nặng tài chính vì chậm thanh toán chênh lệch tỷ giá
Không chỉ vậy, doanh nghiệp còn gặp khó bởi tình trạng chậm thanh toán chênh lệch tỷ giá. Theo phản ánh, từ năm 2019 đến 2024, Nhà máy Nhiệt điện An Khánh chưa được thanh toán khoản chênh lệch tỷ giá hơn 210,8 tỷ đồng – số tiền phát sinh từ chính hợp đồng PPA đã ký. Điều này không chỉ tạo áp lực tài chính lớn mà còn phá vỡ nguyên tắc đảm bảo hợp đồng, ảnh hưởng tới niềm tin của nhà đầu tư.
Trong khi đó, doanh nghiệp vẫn phải liên tục vay vốn để mua nhiên liệu, duy trì hoạt động sản xuất điện theo yêu cầu từ Trung tâm Điều độ Hệ thống điện quốc gia.
Nguy cơ suy giảm thu hút đầu tư tư nhân
Từ thực tế trên, Công ty CP Nhiệt điện An Khánh đã kiến nghị một số giải pháp cụ thể:
Rà soát lại cơ chế phân bổ sản lượng PPA, đảm bảo tính công bằng và minh bạch giữa các nhà máy.
Chỉ đạo sớm việc thanh toán đầy đủ và đúng hạn các khoản chênh lệch tỷ giá theo hợp đồng đã ký.
Tăng cường đối thoại giữa cơ quan quản lý với doanh nghiệp, tiếp thu ý kiến từ thực tiễn để điều chỉnh chính sách phù hợp với định hướng phát triển năng lượng bền vững.
Những vấn đề mà An Khánh gặp phải không đơn thuần là khó khăn riêng lẻ, mà phản ánh một thực trạng chung – các nhà đầu tư tư nhân trong lĩnh vực năng lượng đang gặp nhiều rào cản về chính sách và cơ chế triển khai.
Nếu không có giải pháp tháo gỡ kịp thời, không chỉ các nhà đầu tư hiện hữu có thể rút lui, mà việc thu hút vốn cho các dự án mới – đặc biệt là các dự án có suất đầu tư lớn như điện khí LNG – sẽ càng trở nên khó khăn.
Cần khẩn trương hoàn thiện chính sách năng lượng theo tinh thần Nghị quyết 68
Việc hỗ trợ và tháo gỡ khó khăn cho các nhà đầu tư tư nhân như An Khánh không chỉ là giải pháp tình thế mà còn là hành động cụ thể để hiện thực hóa tinh thần của Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.
Nghị quyết này đã xác định: kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế, cần được khuyến khích, hỗ trợ phát triển bình đẳng với các thành phần kinh tế khác. Trong khi đó, ngành năng lượng là lĩnh vực có đặc thù cần vốn lớn, thời gian thu hồi dài và rủi ro cao – đòi hỏi khung chính sách phải ổn định, minh bạch và công bằng.
Do đó, xây dựng một cơ chế nhất quán và hỗ trợ thực chất cho khu vực tư nhân trong ngành năng lượng không chỉ giúp giải quyết bài toán đầu tư, mà còn góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và phát triển bền vững.